Tebliğimizin amacı, Bulgaristan Cumhuriyeti’nde lise okul sistemi dahilinde Türk dilinin ana dil veya yabancı dil olarak öğretilmesine ilişkin bilgi vermektir.
I. BULGARİSTAN CUMHURİYETİ OKULLARINDA TÜRK DİLİNİN ANA DİL OLARAK ÖĞRETİLMESİ
1. NORMATİF ESASLAR VE SAĞLANMASI
Ana dilimiz Türkçe’nin eğitimi 1991’de kabul olunan Bulgaristan Cumhuriyeti Anayası’nın 36. maddesinin 2. fıkrasınca garanti altına alınmıştır. Orada şöyle denmektedir: “Ana dili Bulgarca olmayan vatandaşların, Bulgar dilinin zorunlu okunması yanında kendi dillerini okumaya ve kullanmaya hakları vardır.”
Halk Eğitimi Yasası (1991, 1996 yılında değişiklikler yapılmış, 1998’de ise değişiklikler yapılmış ve ekler almıştır)’nın 8. maddesinin 2. fıkrasınca: “Ana dilleri Bulgarca olmayan öğrenciler, Bulgaristan Cumhuriyeti belediye okullarında devletin denetimi altında Bulgar dilini zorunlu okumaktan gayrı kendi ana dillerini de okumaya hakları vardır.”
Bakanlar Kurulu’nun Aralık 1991 tarihli 232 nolu kararnamesi ana dil eğitimini şöyle düzene koymaktadır: Bulgaristan Cumhuriyeti belediye okullarında ana dili haftada 4 saate kadar (SİP) serbest seçmeli ders olarak okutulabilir. Bu kararnameye dayanarak Bakanlık ana dilinin serbest seçmeli derslere ayrılan saatler dahilinde haftada 3 saate kadar okutulması için emir hazırlamaktadır.
Bakanlar Kurulu’nun belediye okullarında ana dilin okunmasına ilişkin 5 Eylül 1994 tarihli 183 nolu Kararnamesi Bakanlar Kurulu’nun bir önceki kararnamesini iptal etmekte, eğitim planının serbest seçmeli dersler bölümünde ana dili eğitimine haftada 4 saat ayırmaktadır. Bu yeni kararname gereğince söz konusu eğitim belediye bütçelerine aittir. Kararname aynı zamanda Bulgar dilini iyi benimseyememiş çocuklardan hazırlık sınıfları ve grupları oluşturma işine de bir açıklık getirmektedir. Buna çözüm pek Tabiî ki, yine belediye yönetmelikleri vasıtasıyla getirilmektedir.
Bulgaristan Cumhuriyeti belediye okullarında ana dili eğitimine ilişkin 27 Ekim 1994 tarihli 4 nolu emirname, serbest seçmeli dersler eğitim planı dahilinde eğitimin haftada 4 saat yapılması için yeniden düzenlenmesi ve pedagojik açıdan gerçekleştirilmesi işine açıklık getirmektedir.
Eğitim, Bakanlıkça onaylanmış olan belirli ana dilleri eğitimi örnek programlarınca gerçekleştirilmektedir.
Eğitim derecesi, genel eğitim seviyesi ve Eğitim Planı Yasası (1999)’nın 15. maddesinin 3. fıkrasında şöyle denilmektedir: “Ana dili Bulgarca olmayan öğrenciler ana dillerini zorunlu eğitim sürecinde, zorunlu seçmeli hazırlık çerçevesi içersinde okuyabilirler.”
Asgari genel eğitim seviyesine eğitim dönemi ve derecesine erişebilmek için eğitim süresinin bölüştürülmesine ilişkin 28 Mayıs 2001 tarihli 6 nolu buyruğun 6. maddesinin 2. fıkrasınının 2.bendinde, 7. ve 12. maddelerinde şunları okuyoruz:
“Zorunlu seçmeli hazırlığa ilişkin eğitim saatleri asgari genel eğitim hazırlığının belirlenmesi ve ana dilin okunması- pek Tabiî öğrencilerin seçme haklarına dayanarak- için koşullar sağlamaktadır.”
“Zorunlu seçmeli hazırlık saatlerindeki eğitim, eğitim programlarınca gerçekleştirilmektedir. Lakin eğitim programları devlet eğitim istemlerine uygundur ve Ulusal Eğitim Bakanlığı Müfettişliği müdürünce onaylanmaktadır.”
“Ana dile ait eğitim programları Halk Eğitimi Yasası’nın Uygulanması Tüzüğü’nce hazırlanmaktadır; programlar aynı zamanda Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın eğitim programları hazırlama istemlerine uyum sağlamaktadır.”
2. ANA DİL OLARAK TÜRKÇE EĞİTİMİNİN ÖRGÜTLENMESİ VE DURUMU
Türk ahalisi Bulgaristan’ın güneydoğu ve kuzeydoğu bölgelerinde yoğun olarak yaşamasına rağmen Türkçe ana dili olarak yurdun, yani Bulgaristan Cumhuriyeti’nin 28 ilinden 20’sinde okunmaktadır. Ahali başlıca Razgrat ve Kırcali bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Oralarda ahalinin yüzde 50’den fazlası Türktür. Şumen, Haskovo, Burgas, Silistra, Tırgovişte, Ruse illerinde ise nüfusun yüzde 30 kadarı Türktür. Türkçe’yi ana dili olarak okuyanların sayısı 34.860’tır. Türkçe öğretmenlerinin sayısı ise 703’tür. Ana dil olarak Türkçe 520 belediye okulunda öğretilmektedir.
Türk dilinin ana dili olarak Bulgaristan Cumhuriyeti’nde okutulması 1989’dan sonra mümkün oldu. 70’li yıllarda suni olarak okunması durdurulan Bulgar okulundaki gelenekler yeniden ihya edildi. 1989 yılından sonra gelişmeye yüz tutan demokratik yenilikler, uluslar arası belgelere dayanarak azınlıkların eğitim haklarının iadesine neden oldu. 1991 yılında kabul edilen Anayasa gereğince kimliklerini koruma haklarına kavuştular. Öyle ki, 1991 Anayasası onlara hem Bulgar dilinde, hem de ana dillerinde eğitim görme olanakları sağlamış oldu. Bulgaristan Cumhuriyeti’nde Türk dilinden başka ana dil olarak Romen dili, İbranice, Ermeni dili ve Yunan dili de okunmaktadır. Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nce eğitim planı çerçevesinde 1. sınıftan 8. sınıfa kadar serbest seçmeli ders olarak okunmaktadır. Eğitim belediye okullarında gerçekleştirilmektedir, bu husustaki giderleri de belediye bütçeleri karşılamaktadır. Eğitim ve Bilim Bakanlığı Kararnamesi’nin uygulanması için bir yönerge yayımlandı. Yönerge ana dilin belediye okullarında nasıl okutulacağına, eğitimin nasıl düzenleneceğine, pedagojik uygulamanın nasıl gerçekleştirileceğine ilişkin bir belgedir.
1999’da ise Asgari Genel Eğitim ve Eğitim Planı Yasası kabul olundu. Bu yasaya göre, ana dili zorunlu seçmeli hazırlık dersleri olarak, zorunlu eğitim programı çerçevesinde okunacaktır. Bu değişiklik Bulgaristan tarafından Şubat 1998’de Ulusal Azınlıklar Hakları Savunma Çerçeve Antlaşması’nın onaylanmasından kaynaklanmaktadır. Böylece ana dilin - özellikle Türkçe’nin- eğitimi statüsü, eğitim planına giren bir ders olarak, iyileşmiş oldu. Artık belediye bütçeleri tarafından değil de devlet bütçesi tarafından garanti altına alınmış oldu. Dahası var: Yeni yasaya göre Türk dili eğitimi 1. sınıftan 12. sınıfa kadar okutulmaktadır. Halen söz konusu yasa liseler için yürürlüktedir. 2002/2003 ders yılından itibaren birinci ile beşinci sınıflarda uygulanacaktır, sonraki ders yılında da 2. ile 6. sınıflarda gerçekleştirilecektir ve sonuna kadar tüm sınıflar kapsanmış olacaktır. Velhasıl, iki yıldan beri Türk dili ana dili olarak lise 9., 10. ve 11. sınıflarda sekiz yıllık geleneğin bir devamı olarak okunmaktadır.
3. TÜRK DİLİ EĞİTİMİNİN PEDAGOJİK VE METODİK AÇIDAN SAĞLANMASI
Türk dili eğitiminin ihtiyaçları için 70’li yıllarda Sofya Üniversitesi’nden, pedagoji enstitülerinden ve lise seviyesindeki pedagoji okullarından çıkan mezunlardan yararlanılmaktaydı.
Öğretmen açığını gidermek amacıyla, Şumen Üniversitesi’nde Türk Filolojisi, Rusça ve Türkçe ihtisası, Kırcali Pedagoji Koleji’nde ise Türk dili ve yabancı dil, Türk dili ve Bulgar dili ihtisasları 1992’de açıldı. Sofya Üniversitesi’nde ise Türkoloji okunmaktadır, oradan mezun olanlar ek kalifiyeden sonra liselerde öğretmenlik hakkı da kazanmaktadırlar. Diğer ihtisaslardan mezun olmuş öğretmenler için 18 aylık, yani üç sömestrlik, ihtisaslaşma kursları düzenlenerek Türk dili ve edebiyatı uzmanlığı hakkı verildi. Şu an Türk dili dersi veren öğretmenlerin ancak yüzde 5’in altındaki oranı ihtisas sahibi değildir, yani Türkçe uzmanı değillerdir. Uzmanlardan ise 222’si bakalorya veya master seviyesindedir. Bunlar yeni dönemin yeni kadrosudur: 1997 yılından bu yana yüksek okullardan mezun olan, üniversitelerde yetiştirilmiş kişilerdir.
Halen görevde olan Türk dili öğretmenleri metodik ve örgütsel yardımı Eğitim ve Bilim Bakanlığı’na bağlı olan Kırcali, Şumen, Dobriç, Ruse, Burgas il müfettişliklerinden almaktadırlar. Burada görev alan uzmanlar devlet normatiflerinin uygulanıp uygulanmadığını da denetim altında tutmaktadırlar.
Öğretmenlerin niteliklerini yükseltmek amacıyla periyodik olarak eğitim düzenlenmektedir, bölgesel kurslar yapılmakta, bu etkinliklerde üniversite hocalarının da yardımı aranmaktadır. Birkaç yıldan beri yaz aylarında, yani tatil esnasında, Türkiye Cumhuriyeti Sofya Büyükelçiliği vasıtasıyla öğretmenlerden gruplar oluşturulmakta, bu kişiler Türkiye’de yaz seminerlerinden geçmektedirler. Bundan üç yıl önce ise Kırcali’ye Tekirdağ Üniversitesi’nden misafir hocalar davet edildi, kurslar, seminerler düzenlendi.
4. TÜRK DİLİNE İLİŞKİN EĞİTİM BELGELERİ (EVRAKLAR) VE EĞİTİM EDEBiYATI
Eğitim ve Bilim Bakanlığı 1992 yılında Türk dili eğitimine başlayınca Türk dilinin serbest seçenekli ders olarak okunması için numune eğitim programları hazırladı. Zorunlu seçmeli ders olarak liselerde okunması için de programlar 1999’da hazırlandı. 2001 yılında ise Türk dilinin zorunlu seçmeli ders olarak okunması için çerçeve istemlerine cevap veren eğitim programları hazırlandı.
Okul kitaplarına duyulan ihtiyaçları karşılamak içinse 1991 yılında acilen ilkokul için alfabe, rüştiye kısmı için ise okuma kitabı hazırlandı. 1992/93 ders yılında ise Türkiye Cumhuriyeti Bulgaristan Büyükelçiliği yardımı sayesinde 1. sınıftan 8. sınıfa kadar dil bilgisi ve edebiyat kitapları (okuma kitapları) hazırlandı. Halen o kitaplardan yararlanmaktayız. Söz konusu okul kitapları ile birlikte öğrenciler için okul sözlükleri de yayımlandı. Sözlükler ilkokul için ayrı, rüştiye için keza ayrıdır. Son birkaç yıldan itibaren Türkiye Cumhuriyeti Bulgaristan Büyükelçiliği 1., 2., 3. ve 4. sınıflara ait Türkçe kitaplar sağlamıştır (10 000’er adet).
2000 yılında öğretmenlere yardımcı araç olarak Türkçe öğretmen kılavuzu da yayımlandı. Bu metodik hazırlık kitabıdır. Bundan başka Pratik Türk Dil Bilgisi de öğrencilerin ve öğretmenlerin hizmetine sunuldu. Yine Türkiye Cumhuriyeti’nde hazırlanan Bulgaristan Türk Edebiyatı Antololojisi’nden de bol bol yararlanılmaktadır. Özellikle bu Antoloji kütüphanelere dağıtılmıştır ve ilgililer oralardan alıp faydalanmaktadırlar.
Eğitim ve Bilim Bakanlığı Türk dilinin gelecek ders yılından itibaren zorunlu seçmeli ders olarak hayata geçirilmesine cevaben yeni içerikli ders kitapları yayımlamak niyetindedir.
Türkçe çocuk yayınları “Balon” dergisi ve “Filiz” gazetesi keza Türk dili eğitimine yardımcı araçlar olarak kullanılmaktadır. Yeterli kitap, gazete ve dergi olmadığından bu yola gidilmiştir. Liseliler, üniversite öğrencileri ve öğretmenler için son yıllarda çıkarılmaya başlanan Türk kültür, edebiyat ve sanat dergisi “Kaynak” da değerli bir araç olarak kullanılabilir. Hususen küçükler “Balon” ve “Filiz”den her alanda çok şeyler öğrenebilirler.
5. SINIFDIŞI VE OKULDIŞI ÇALIŞMALAR
Türk dili eğitimindeki başarılar her şeyden önce öğretmenlerimizin canı gönülden ana dillerine, mesleklerine bağlılığından kaynaklanmaktadır. Bu, saat dışı ve okuldışı zengin, çeşitli ve anlamlı çalışmalardan da görülmektedir. Bu yönde ana babalar, diğer öğretmenler, hükümete bağlı olmayan örgütler ve müesseseler de son derece faaldirler. Okuma yurtları ve okul encümenlerinin de yardımını belirtmeden geçmek doğru olmayacaktır. Çeşitli bahanelerle bir sıra törenler, yarışmalar, yurt gezileri, ana dili gün veya haftaları, folklor ve edebiyat araştırma işleri düzenleyenler mevcuttur.
Azınlıkların eğitimine açık nice bağımsız örgütler var. Onlar öğretmen ve öğrencilerin inisiyatiflerine desteğini vermektedirler. Örneğin Açık Toplum, Uluslar Arası Azınlıklarla Çalışma Merkezi, Kaynak Merkezi hep bu tür örgütlerdir. Onların yardımıyla “Öğretmen Kılavuzu” ve “Temel Türkçe Alıştırmalar” başlığı altında kitaplarımız dünya yüzü görmüştür.
1999’da Eğitim ve Bilim Bakanlığı Uluslar Arası Azınlıklarla Çalışma Merkezi’nin maddi yardımı sayesinde Türk çocukları için şiir ve kompozisyon yarışması gerçekleştirdi. Yüzlerce çocuk kalemini oynatarak ana dilimiz Türkçe’ye bağlılığını göstermiş oldu.
Öyle ki, hükümet dışı örgütler Türkçe eğitiminde büyük rol oynamış oldular. Onların okullarda ve tüm toplumda enternasyonal kültürel ilişkilerin sağlamlaşması hususunda da yardımları kayda değerdir.
II. BULGARİSTAN’DAKİ LİSELERDE TÜRK DİLİ’NİN YABANCI DİL OLARAK OKUNMASI ÜSTÜNE
Bulgaristan’da Türk dili birkaç lisede, program dahilinde, ikinci yabancı dil olarak okunmaktadır. Eğitim planına göre birinci yabancı dil olarak tastiklenmemiştir. Programlar öğretmenler tarafından hazırlanmakta, Eğitim ve Bilim Bakanlığı’nca onaylanmaktadır. Malzemenin içeriği Bakanlığın istemlerine cevap vermektedir. Okullarda kullanılan kitaplar orijinaldir, Türkiye Cumhuriyeti’nde hazırlanmıştır, yabancı öğrencilerin eğitimine yöneliktir.
Söz konusu okullar özel liselerdir.
1. Şumen, Ruse ve Momçilgrat’taki imam-hatip liseleri:
Bu okullarda Türk dili yabancı dil olarak okunmaktadır. Dinle ilişkisi olan çeşitli derslere yardımcı dil olarak rolünü ifa etmektedir. Çünkü dini derslerin öğretmenleri genellikle Türkiye Cumhuriyeti’nden gelmedir. Bundan başka öğrencilerin büyük bir kısmı Pomaklardan oluşmaktadır. Onlar için Türkçe ana dil değildir. Çünkü onlar genellikle Bulgarca konuşmaktadırlar. O yüzden de öğrenciler ana dillerine göre gruplar meydana getirmektedirler. Bu okullarda Türk dili 2 veya 3 saattir. Bunun nedeni Arapça ve batı dili okumalarıdır.
2. Sofya’daki özel liseler:
- Balkan Kolejleri Vakfı’na ait “Balkan Okulu”
- Bulgar-Türk Demokratik Vakfı’na ait “Drujba Özel Lisesi”
Söz konusu iki okulda Türk dili haftada 4-5 saat yabancı dil olarak okunmaktadır. “Balkan Okulu”nda özellikle birinci veya ikinci yabancı Balkan dili olarak okunmaktadır.
3. Diğer okullarda serbest seçmeli ders olarak haftada 4 saat okunmaktadır. Örneğin Burgas Dil Lisesi. Onların özel programları vardır. Bakanlığın uzmanlarının istemlerine cevap vererek program hazırlanır ve okul müdürü tarafından onaylanır.
SONUÇ
Devlet, Türk dili eğitimi ile ilgili son yıllarda belirli gayretler sarf etmektedir. Bu da onun iyi niyetli olduğunun bir göstergesidir. Örneğin, okullarda kitap sorununa çözüm getirmeye çalışmaktadır. Pek Tabiî, eksiklikler ve aksaklıklar giderilince kuşkusuz eğitim seviyesi yükselecek, hatta Avrupa düzeyine erişecektir diye umut bağlamamıza neden olacaktır. Bu tür sorunlara çözüm getirmek Bulgaristan Cumhuriyeti’nin Avrupa ile entegrasyonunu garanti altına almak demektir. Eğitim ve kültürün bu yönde kayıtsız şartsız olumlu rol oynadığını kimler bilmiyor.
Avrupa'da Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Sempozyumu - 25-26 Ekim 2001
"Bulgaristan’da Türk Dilinin Anadil veya Yabancı Dil Olarak Öğretilmesi"
Susan CHAKAR
I. BULGARİSTAN CUMHURİYETİ OKULLARINDA TÜRK DİLİNİN ANA DİL OLARAK ÖĞRETİLMESİ
1. NORMATİF ESASLAR VE SAĞLANMASI
Ana dilimiz Türkçe’nin eğitimi 1991’de kabul olunan Bulgaristan Cumhuriyeti Anayası’nın 36. maddesinin 2. fıkrasınca garanti altına alınmıştır. Orada şöyle denmektedir: “Ana dili Bulgarca olmayan vatandaşların, Bulgar dilinin zorunlu okunması yanında kendi dillerini okumaya ve kullanmaya hakları vardır.”
Halk Eğitimi Yasası (1991, 1996 yılında değişiklikler yapılmış, 1998’de ise değişiklikler yapılmış ve ekler almıştır)’nın 8. maddesinin 2. fıkrasınca: “Ana dilleri Bulgarca olmayan öğrenciler, Bulgaristan Cumhuriyeti belediye okullarında devletin denetimi altında Bulgar dilini zorunlu okumaktan gayrı kendi ana dillerini de okumaya hakları vardır.”
Bakanlar Kurulu’nun Aralık 1991 tarihli 232 nolu kararnamesi ana dil eğitimini şöyle düzene koymaktadır: Bulgaristan Cumhuriyeti belediye okullarında ana dili haftada 4 saate kadar (SİP) serbest seçmeli ders olarak okutulabilir. Bu kararnameye dayanarak Bakanlık ana dilinin serbest seçmeli derslere ayrılan saatler dahilinde haftada 3 saate kadar okutulması için emir hazırlamaktadır.
Bakanlar Kurulu’nun belediye okullarında ana dilin okunmasına ilişkin 5 Eylül 1994 tarihli 183 nolu Kararnamesi Bakanlar Kurulu’nun bir önceki kararnamesini iptal etmekte, eğitim planının serbest seçmeli dersler bölümünde ana dili eğitimine haftada 4 saat ayırmaktadır. Bu yeni kararname gereğince söz konusu eğitim belediye bütçelerine aittir. Kararname aynı zamanda Bulgar dilini iyi benimseyememiş çocuklardan hazırlık sınıfları ve grupları oluşturma işine de bir açıklık getirmektedir. Buna çözüm pek Tabiî ki, yine belediye yönetmelikleri vasıtasıyla getirilmektedir.
Bulgaristan Cumhuriyeti belediye okullarında ana dili eğitimine ilişkin 27 Ekim 1994 tarihli 4 nolu emirname, serbest seçmeli dersler eğitim planı dahilinde eğitimin haftada 4 saat yapılması için yeniden düzenlenmesi ve pedagojik açıdan gerçekleştirilmesi işine açıklık getirmektedir.
Eğitim, Bakanlıkça onaylanmış olan belirli ana dilleri eğitimi örnek programlarınca gerçekleştirilmektedir.
Eğitim derecesi, genel eğitim seviyesi ve Eğitim Planı Yasası (1999)’nın 15. maddesinin 3. fıkrasında şöyle denilmektedir: “Ana dili Bulgarca olmayan öğrenciler ana dillerini zorunlu eğitim sürecinde, zorunlu seçmeli hazırlık çerçevesi içersinde okuyabilirler.”
Asgari genel eğitim seviyesine eğitim dönemi ve derecesine erişebilmek için eğitim süresinin bölüştürülmesine ilişkin 28 Mayıs 2001 tarihli 6 nolu buyruğun 6. maddesinin 2. fıkrasınının 2.bendinde, 7. ve 12. maddelerinde şunları okuyoruz:
“Zorunlu seçmeli hazırlığa ilişkin eğitim saatleri asgari genel eğitim hazırlığının belirlenmesi ve ana dilin okunması- pek Tabiî öğrencilerin seçme haklarına dayanarak- için koşullar sağlamaktadır.”
“Zorunlu seçmeli hazırlık saatlerindeki eğitim, eğitim programlarınca gerçekleştirilmektedir. Lakin eğitim programları devlet eğitim istemlerine uygundur ve Ulusal Eğitim Bakanlığı Müfettişliği müdürünce onaylanmaktadır.”
“Ana dile ait eğitim programları Halk Eğitimi Yasası’nın Uygulanması Tüzüğü’nce hazırlanmaktadır; programlar aynı zamanda Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın eğitim programları hazırlama istemlerine uyum sağlamaktadır.”
2. ANA DİL OLARAK TÜRKÇE EĞİTİMİNİN ÖRGÜTLENMESİ VE DURUMU
Türk ahalisi Bulgaristan’ın güneydoğu ve kuzeydoğu bölgelerinde yoğun olarak yaşamasına rağmen Türkçe ana dili olarak yurdun, yani Bulgaristan Cumhuriyeti’nin 28 ilinden 20’sinde okunmaktadır. Ahali başlıca Razgrat ve Kırcali bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Oralarda ahalinin yüzde 50’den fazlası Türktür. Şumen, Haskovo, Burgas, Silistra, Tırgovişte, Ruse illerinde ise nüfusun yüzde 30 kadarı Türktür. Türkçe’yi ana dili olarak okuyanların sayısı 34.860’tır. Türkçe öğretmenlerinin sayısı ise 703’tür. Ana dil olarak Türkçe 520 belediye okulunda öğretilmektedir.
Türk dilinin ana dili olarak Bulgaristan Cumhuriyeti’nde okutulması 1989’dan sonra mümkün oldu. 70’li yıllarda suni olarak okunması durdurulan Bulgar okulundaki gelenekler yeniden ihya edildi. 1989 yılından sonra gelişmeye yüz tutan demokratik yenilikler, uluslar arası belgelere dayanarak azınlıkların eğitim haklarının iadesine neden oldu. 1991 yılında kabul edilen Anayasa gereğince kimliklerini koruma haklarına kavuştular. Öyle ki, 1991 Anayasası onlara hem Bulgar dilinde, hem de ana dillerinde eğitim görme olanakları sağlamış oldu. Bulgaristan Cumhuriyeti’nde Türk dilinden başka ana dil olarak Romen dili, İbranice, Ermeni dili ve Yunan dili de okunmaktadır. Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nce eğitim planı çerçevesinde 1. sınıftan 8. sınıfa kadar serbest seçmeli ders olarak okunmaktadır. Eğitim belediye okullarında gerçekleştirilmektedir, bu husustaki giderleri de belediye bütçeleri karşılamaktadır. Eğitim ve Bilim Bakanlığı Kararnamesi’nin uygulanması için bir yönerge yayımlandı. Yönerge ana dilin belediye okullarında nasıl okutulacağına, eğitimin nasıl düzenleneceğine, pedagojik uygulamanın nasıl gerçekleştirileceğine ilişkin bir belgedir.
1999’da ise Asgari Genel Eğitim ve Eğitim Planı Yasası kabul olundu. Bu yasaya göre, ana dili zorunlu seçmeli hazırlık dersleri olarak, zorunlu eğitim programı çerçevesinde okunacaktır. Bu değişiklik Bulgaristan tarafından Şubat 1998’de Ulusal Azınlıklar Hakları Savunma Çerçeve Antlaşması’nın onaylanmasından kaynaklanmaktadır. Böylece ana dilin - özellikle Türkçe’nin- eğitimi statüsü, eğitim planına giren bir ders olarak, iyileşmiş oldu. Artık belediye bütçeleri tarafından değil de devlet bütçesi tarafından garanti altına alınmış oldu. Dahası var: Yeni yasaya göre Türk dili eğitimi 1. sınıftan 12. sınıfa kadar okutulmaktadır. Halen söz konusu yasa liseler için yürürlüktedir. 2002/2003 ders yılından itibaren birinci ile beşinci sınıflarda uygulanacaktır, sonraki ders yılında da 2. ile 6. sınıflarda gerçekleştirilecektir ve sonuna kadar tüm sınıflar kapsanmış olacaktır. Velhasıl, iki yıldan beri Türk dili ana dili olarak lise 9., 10. ve 11. sınıflarda sekiz yıllık geleneğin bir devamı olarak okunmaktadır.
3. TÜRK DİLİ EĞİTİMİNİN PEDAGOJİK VE METODİK AÇIDAN SAĞLANMASI
Türk dili eğitiminin ihtiyaçları için 70’li yıllarda Sofya Üniversitesi’nden, pedagoji enstitülerinden ve lise seviyesindeki pedagoji okullarından çıkan mezunlardan yararlanılmaktaydı.
Öğretmen açığını gidermek amacıyla, Şumen Üniversitesi’nde Türk Filolojisi, Rusça ve Türkçe ihtisası, Kırcali Pedagoji Koleji’nde ise Türk dili ve yabancı dil, Türk dili ve Bulgar dili ihtisasları 1992’de açıldı. Sofya Üniversitesi’nde ise Türkoloji okunmaktadır, oradan mezun olanlar ek kalifiyeden sonra liselerde öğretmenlik hakkı da kazanmaktadırlar. Diğer ihtisaslardan mezun olmuş öğretmenler için 18 aylık, yani üç sömestrlik, ihtisaslaşma kursları düzenlenerek Türk dili ve edebiyatı uzmanlığı hakkı verildi. Şu an Türk dili dersi veren öğretmenlerin ancak yüzde 5’in altındaki oranı ihtisas sahibi değildir, yani Türkçe uzmanı değillerdir. Uzmanlardan ise 222’si bakalorya veya master seviyesindedir. Bunlar yeni dönemin yeni kadrosudur: 1997 yılından bu yana yüksek okullardan mezun olan, üniversitelerde yetiştirilmiş kişilerdir.
Halen görevde olan Türk dili öğretmenleri metodik ve örgütsel yardımı Eğitim ve Bilim Bakanlığı’na bağlı olan Kırcali, Şumen, Dobriç, Ruse, Burgas il müfettişliklerinden almaktadırlar. Burada görev alan uzmanlar devlet normatiflerinin uygulanıp uygulanmadığını da denetim altında tutmaktadırlar.
Öğretmenlerin niteliklerini yükseltmek amacıyla periyodik olarak eğitim düzenlenmektedir, bölgesel kurslar yapılmakta, bu etkinliklerde üniversite hocalarının da yardımı aranmaktadır. Birkaç yıldan beri yaz aylarında, yani tatil esnasında, Türkiye Cumhuriyeti Sofya Büyükelçiliği vasıtasıyla öğretmenlerden gruplar oluşturulmakta, bu kişiler Türkiye’de yaz seminerlerinden geçmektedirler. Bundan üç yıl önce ise Kırcali’ye Tekirdağ Üniversitesi’nden misafir hocalar davet edildi, kurslar, seminerler düzenlendi.
4. TÜRK DİLİNE İLİŞKİN EĞİTİM BELGELERİ (EVRAKLAR) VE EĞİTİM EDEBiYATI
Eğitim ve Bilim Bakanlığı 1992 yılında Türk dili eğitimine başlayınca Türk dilinin serbest seçenekli ders olarak okunması için numune eğitim programları hazırladı. Zorunlu seçmeli ders olarak liselerde okunması için de programlar 1999’da hazırlandı. 2001 yılında ise Türk dilinin zorunlu seçmeli ders olarak okunması için çerçeve istemlerine cevap veren eğitim programları hazırlandı.
Okul kitaplarına duyulan ihtiyaçları karşılamak içinse 1991 yılında acilen ilkokul için alfabe, rüştiye kısmı için ise okuma kitabı hazırlandı. 1992/93 ders yılında ise Türkiye Cumhuriyeti Bulgaristan Büyükelçiliği yardımı sayesinde 1. sınıftan 8. sınıfa kadar dil bilgisi ve edebiyat kitapları (okuma kitapları) hazırlandı. Halen o kitaplardan yararlanmaktayız. Söz konusu okul kitapları ile birlikte öğrenciler için okul sözlükleri de yayımlandı. Sözlükler ilkokul için ayrı, rüştiye için keza ayrıdır. Son birkaç yıldan itibaren Türkiye Cumhuriyeti Bulgaristan Büyükelçiliği 1., 2., 3. ve 4. sınıflara ait Türkçe kitaplar sağlamıştır (10 000’er adet).
2000 yılında öğretmenlere yardımcı araç olarak Türkçe öğretmen kılavuzu da yayımlandı. Bu metodik hazırlık kitabıdır. Bundan başka Pratik Türk Dil Bilgisi de öğrencilerin ve öğretmenlerin hizmetine sunuldu. Yine Türkiye Cumhuriyeti’nde hazırlanan Bulgaristan Türk Edebiyatı Antololojisi’nden de bol bol yararlanılmaktadır. Özellikle bu Antoloji kütüphanelere dağıtılmıştır ve ilgililer oralardan alıp faydalanmaktadırlar.
Eğitim ve Bilim Bakanlığı Türk dilinin gelecek ders yılından itibaren zorunlu seçmeli ders olarak hayata geçirilmesine cevaben yeni içerikli ders kitapları yayımlamak niyetindedir.
Türkçe çocuk yayınları “Balon” dergisi ve “Filiz” gazetesi keza Türk dili eğitimine yardımcı araçlar olarak kullanılmaktadır. Yeterli kitap, gazete ve dergi olmadığından bu yola gidilmiştir. Liseliler, üniversite öğrencileri ve öğretmenler için son yıllarda çıkarılmaya başlanan Türk kültür, edebiyat ve sanat dergisi “Kaynak” da değerli bir araç olarak kullanılabilir. Hususen küçükler “Balon” ve “Filiz”den her alanda çok şeyler öğrenebilirler.
5. SINIFDIŞI VE OKULDIŞI ÇALIŞMALAR
Türk dili eğitimindeki başarılar her şeyden önce öğretmenlerimizin canı gönülden ana dillerine, mesleklerine bağlılığından kaynaklanmaktadır. Bu, saat dışı ve okuldışı zengin, çeşitli ve anlamlı çalışmalardan da görülmektedir. Bu yönde ana babalar, diğer öğretmenler, hükümete bağlı olmayan örgütler ve müesseseler de son derece faaldirler. Okuma yurtları ve okul encümenlerinin de yardımını belirtmeden geçmek doğru olmayacaktır. Çeşitli bahanelerle bir sıra törenler, yarışmalar, yurt gezileri, ana dili gün veya haftaları, folklor ve edebiyat araştırma işleri düzenleyenler mevcuttur.
Azınlıkların eğitimine açık nice bağımsız örgütler var. Onlar öğretmen ve öğrencilerin inisiyatiflerine desteğini vermektedirler. Örneğin Açık Toplum, Uluslar Arası Azınlıklarla Çalışma Merkezi, Kaynak Merkezi hep bu tür örgütlerdir. Onların yardımıyla “Öğretmen Kılavuzu” ve “Temel Türkçe Alıştırmalar” başlığı altında kitaplarımız dünya yüzü görmüştür.
1999’da Eğitim ve Bilim Bakanlığı Uluslar Arası Azınlıklarla Çalışma Merkezi’nin maddi yardımı sayesinde Türk çocukları için şiir ve kompozisyon yarışması gerçekleştirdi. Yüzlerce çocuk kalemini oynatarak ana dilimiz Türkçe’ye bağlılığını göstermiş oldu.
Öyle ki, hükümet dışı örgütler Türkçe eğitiminde büyük rol oynamış oldular. Onların okullarda ve tüm toplumda enternasyonal kültürel ilişkilerin sağlamlaşması hususunda da yardımları kayda değerdir.
II. BULGARİSTAN’DAKİ LİSELERDE TÜRK DİLİ’NİN YABANCI DİL OLARAK OKUNMASI ÜSTÜNE
Bulgaristan’da Türk dili birkaç lisede, program dahilinde, ikinci yabancı dil olarak okunmaktadır. Eğitim planına göre birinci yabancı dil olarak tastiklenmemiştir. Programlar öğretmenler tarafından hazırlanmakta, Eğitim ve Bilim Bakanlığı’nca onaylanmaktadır. Malzemenin içeriği Bakanlığın istemlerine cevap vermektedir. Okullarda kullanılan kitaplar orijinaldir, Türkiye Cumhuriyeti’nde hazırlanmıştır, yabancı öğrencilerin eğitimine yöneliktir.
Söz konusu okullar özel liselerdir.
1. Şumen, Ruse ve Momçilgrat’taki imam-hatip liseleri:
Bu okullarda Türk dili yabancı dil olarak okunmaktadır. Dinle ilişkisi olan çeşitli derslere yardımcı dil olarak rolünü ifa etmektedir. Çünkü dini derslerin öğretmenleri genellikle Türkiye Cumhuriyeti’nden gelmedir. Bundan başka öğrencilerin büyük bir kısmı Pomaklardan oluşmaktadır. Onlar için Türkçe ana dil değildir. Çünkü onlar genellikle Bulgarca konuşmaktadırlar. O yüzden de öğrenciler ana dillerine göre gruplar meydana getirmektedirler. Bu okullarda Türk dili 2 veya 3 saattir. Bunun nedeni Arapça ve batı dili okumalarıdır.
2. Sofya’daki özel liseler:
- Balkan Kolejleri Vakfı’na ait “Balkan Okulu”
- Bulgar-Türk Demokratik Vakfı’na ait “Drujba Özel Lisesi”
Söz konusu iki okulda Türk dili haftada 4-5 saat yabancı dil olarak okunmaktadır. “Balkan Okulu”nda özellikle birinci veya ikinci yabancı Balkan dili olarak okunmaktadır.
3. Diğer okullarda serbest seçmeli ders olarak haftada 4 saat okunmaktadır. Örneğin Burgas Dil Lisesi. Onların özel programları vardır. Bakanlığın uzmanlarının istemlerine cevap vererek program hazırlanır ve okul müdürü tarafından onaylanır.
SONUÇ
Devlet, Türk dili eğitimi ile ilgili son yıllarda belirli gayretler sarf etmektedir. Bu da onun iyi niyetli olduğunun bir göstergesidir. Örneğin, okullarda kitap sorununa çözüm getirmeye çalışmaktadır. Pek Tabiî, eksiklikler ve aksaklıklar giderilince kuşkusuz eğitim seviyesi yükselecek, hatta Avrupa düzeyine erişecektir diye umut bağlamamıza neden olacaktır. Bu tür sorunlara çözüm getirmek Bulgaristan Cumhuriyeti’nin Avrupa ile entegrasyonunu garanti altına almak demektir. Eğitim ve kültürün bu yönde kayıtsız şartsız olumlu rol oynadığını kimler bilmiyor.
Avrupa'da Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Sempozyumu - 25-26 Ekim 2001
"Bulgaristan’da Türk Dilinin Anadil veya Yabancı Dil Olarak Öğretilmesi"
Susan CHAKAR
