Yabancılara Türkçe Öğretimi

Özet
Çek Cumhuriyeti ve selef devleti olan Çekoslovakya'da İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra  Türkçe öğrenimi konusunda bilgi verilmektedir.

Çek Cumhuriyeti'nde Türkçe, ülkenin en eski ve en nitelikli üniversitesi olan Prag Karlova Üniversitesi'nde Türkoloji yüksek lisans programı çerçevesinde ve Prag Devlet Dil Okulu'nun kamuya açık akşam kurslarında okutulmaktadır.

Üniversitede Türkçe Öğrenimi

Karlova Üniversitesi'ndeki Türkçe öğreniminin mazisi 1950'lere dayanmakta: Jan Rypka ve Felix Tauer isimlerince temsil edilen İkinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı araştırmaları geleneğinden yola çıkmakla birlikte, öğrencilere Cumhuriyet döneminde her alanda hele de dilde meydana gelen köklü değişiklikleri ve genel anlamda Türk kültürüyle ilgili bilgileri aktarmak amacını güden Türkoloji öğretimine ünlü Türkolog Josef Blaškovič yönetiminde başlandı. Blaškovič ve meslektaşları birkaç kuşak Çekoslovak Türkoloğu yetiştirdi. Onun yönettiği Prag Karlova Üniversitesi'nin Türkoloji bölümünden 15 kişi mezun oldu.[2] Blaškovič 1970'lerin sonunda emekliye ayrıldıktan sonra Karlova Üniversitesi'ndeki Türkoloji öğretimi 1990 yılına kadar bölümün içine girdiği Felsefe (Edebiyat) Fakültesi yönetimince durduruldu.

Türkoloji öğretiminin yenilenmesi ancak eski Çekoslovakya'da komünist rejimi dağıldıktan sonra mümkün oldu. 1990/1991 ders yılında bu sunuşun yazarı yönetiminde tekrar başlatılan Türkoloji öğretimine sonraki yıllarda yabancı hocalar da katıldı. Türkoloji daha ilk yılda nispeten büyük ilgi topladı. Kabul sınavını başarıyla vermiş olanlardan dört kişi (dördü de bayan) beş yıllık lisans programını bitirip 1990'lı yılların ikinci yarısında mezun oldular. 1993 yılında yeni Türkoloji sınıfı açıldı, kabul sınavında başarmış olanlardan ikisi erkek üç kişi beş yıllık lisans programını tamamlayıp 1998 ve 1999 senelerinde  mezun oldular. Böylece 1990-2000 yılları arasında Prag Karlova Üniversitesi Türkoloji Bölümü'nden mezun olanların toplam sayısı yedi kişi olup[3] 1950'lerden beri Türkoloji'yi bitirenlerin üçte birini oluşturdu.

Türkoloji öğreniminin 1990 yılında yenilenmesinden sonraki üçüncü dönem Türkoloji öğrencileri 1997'de üniversiteye kabul edildi. Yedi kişilik bir grup oluşturan bu öğrencilerden kimileri, Prag Türkoloji öğrenimi tarihinde ilk kez, Karlova Üniversitesi ile Ankara Üniversitesi arasında 1998 senesinde Çek Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi'nin özel girişimiyle Ankara'da imzalanan Akademik İş Birliği Anlaşması'ndan faydalanarak 2000 yaz aylarında Ankara'da TÖMER Türkçe Kursu'na katılabildiler. Anlaşmanın fakülteler düzeyinde imzalanan uygulama protokolü uyarınca Prag'a Osmanlıca hocası gelmesi gerekirken, Ankara Üniversitesi'nde de Çekçe hocasının Çek dili kurslarını başlatması gerekiyordu. Ne yazık ki her iki tarafın yararlanabileceği bu öğretmen mübadelesi henüz gerçekleşmedi.

1950'li yıllardan beri Karlova Üniversitesi'ndeki Türkoloji programı çerçevesinde Türkiye Türkçesi ve Osmanlıca dışında kimi diğer Türk dillerinin temelleri, mümkün olduğu kadarıyla söz konusu dili ana dili olarak konuşanlar (native speakers) tarafından okutulmaktaydı. Böylece altmışlı yıllarda Özbekçe ve Kazakça dersleri verilmekteydi. Bu sunuşun yazarı Çekoslovak Milli Eğitim Bakanlığı bursuyla 1967-1968 yıllarında Bakü Devlet Üniversitesi'ndeki doktora öğrenimi çerçevesinde Azerbaycan dili derslerini görmekteydi.

Türkçe'nin Devlet Dil Okulu'nun Akşam Yabancı Dil Kurslarında Okutulması

Paralı yabancı dil öğretimi yapan, öğretim programında Türkçe'nin geleneksel yeri olan Prag Devlet Dil Okulu'nda uzun senelerden beri her ders yılı kamuya açık akşam Türkçe kursları açılır. Okutmanları genellikle Prag Karlova Üniversitesi'nin Türkoloji mezunları olmaktadır. Örneğin bu sunuşun yazarı Prag Devlet Dil Okulu'nda 1975-1977 ve 1990-1995 yılları arasında  Türkçe okutmanlığı yaptı. Verileri elimizde bulunan son yirmi iki senelik dönem içerisinde her yıl Türkçe kursuna en azından 5-6 öğrenci yazılmışken, kimi yıllarda Türkçe'ye gösterilen ilgi çok daha büyüktü.

1978-2000 yılları arasında Prag Devlet Dil Okulu'nun Türkçe kurslarına yazılanların ders yıllarına göre sayıları şöyle (ikinci satır ikinci sınıfı gösteriyor):

Cetvelden görüldüğü üzere 1990 yıllarında Türkçe öğrenimine ilgi NİSPETEN ARTMAKTA. Bunu hiç şüphesiz gittikçe demokratikleşen Çek Cumhuriyeti ile Türkiye arasında, özellikle turizm ve ticaret alanlarındaki ilişkilerin yoğunlaşmasına atfetmek mümkün. Ne var ki kimi öğrencilerin başta göstermiş oldukları ilgi uzun sürmez. Cetvelden görüldüğü gibi ikinci sınıfa da devam etmek isteyenlerin sayısı ne yazık ki çok az; sınıf içinde de devamsızlık söz konusu. Kursa yazılanların sayısı ile kursa gerçekten devam edenlerin sayısı arasında da her zaman (ve her yabancı dil kursunda olduğu gibi) çok doğaldır ki ayrım var. Durum hem Türkçe'nin, ana dillerinin yapısı depdeğişik olan[4] Çekler için zorluğu, hem de öğrencilerin Türkçe okumak istemelerinin nedenleri ya da kurstan beklentileriyle ilgilidir. Kursa yazılanlar arasında genellikle birkaç kişi pratik ihtiyaçlarını karşılayabilmekten öte Türkçe'ye daha ciddi ilgi besliyor. Bunların arasında ya üniversitede Türkçe okumak ya da tercümanlık ruhsatını alabilmek maksadıyla dil sınavı vermek isteyenler bile var.

Son yıllarda Prag Devlet Dil Okulu'nda genel Türkçe sınavı altı kişi[5] yeminli tercümanlık için gerekli olan özel sınavı ise iki kişi verdi. Bunlar genellikle ya gittikçe artan sayıda gelen Türk turistlerine rehberlik, ya da devlet makamları ve çeşitli firmalarda tercümanlık yapıyorlar. Çek Cumhuriyeti ile Türkiye arasında ticari ve özellikle turistik ilişkiler yoğunlaştıkça Çek Cumhuriyeti'nde Türkçe tercümanlığına gereksinim Türkçe'ye ilginin de artması beklenebilir.

Avrupa'da Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Sempozyumu - 25-26 Ekim 2001
"Çek Cumhuriyeti'nde Türkçe Öğrenimi" Thomáš Lanĕ[1]

[1] Çekoslovakya'nın eski Ankara Büyükelçisi

[2] Bunlardan 1950-1960 döneminde 5 kişi, 1961-1970 döneminde 7 kişi mezun olmuşken 1970-1980 döneminde ise (1975, 1976) bölümün kapatılmasından önce yalnız iki kişi mezun oldu.

[3] 1993-1998 dönemi öğrencilerinin üçü doktoraya (PhD.) hazırlanmakta.

[4] Hint Avrupa dillerinin Batı Slav grubuna mensup olan Çek dili bükümlü bir dil olup sözcüklerin cümledeki dizimi Türkçe'ninkinin tam tersi.

[5] Son yıllarda üniversiteye devam eden ya da dil okulunda sınav verenlerden ancak iki kişi doğma büyüme Çek olup Türkçe'yi dil okulunda okudu. Diğerleri ya Türk vatandaşıyla evlenip Türkiye'de yaşamak ya Türk-Çek evliliklerinden doğmak suretiyle Türkçeyi öğrenmiş olanlardır.

Twitter