Farklı araştırma türleri
Çeşitli araştırma yöntemleri, belirli bir toplumda dil politikalarını
ve uygulamalarını araştırmak için seçilebilir. Araştırmacılar
kendi araştırma alanları doğrultusunda ilgili politikaları ve
uygulamaları belgelemek için bir mikro-sosyodilbilimsel ya da
makro-sosyodilbilimsel bakış açısı sunarlar (Fishman ve Garcia,
2010). Araştırma çok az kişinin bilgisine başvurulmuş örnek
çalışmalarla sınırlıysa, araştırmacılar çoğunlukla etnografik
gözlem ve söylem çözümlemesine dayalı yaklaşımları tercih
ederler. Dilbilimsel etnografya (Heller, 2007) insanların nasıl
ve hangi dilde birbirleriyle etkileşime girdiğini araştırmak için
yaygın bir metodolojidir. Dilbilimci etnograflar insanların diğer
bireylerle etkileşimlerinde mevcut dilsel kaynaklarından nasıl
yararlandıklarını anlamaya çalışırlar.
Ancak, etnografik yöntemler toplumsal düzeyde dil politikalarının
ve uygulamalarının araştırılmasında her zaman en uygun yöntem
olamaz. LRE projesinin başlıca odak noktası, toplumsal çokdillilik
ve çokdilliliği destekleyen (ya da sınırlayan) kurumsal politikalar
ve uygulamalar üzerinedir. Bu nedenle, Avrupa’da ulusal ya da
bölgesel bazda çeşitli dil alanlarındaki yaygın dil politikaları ve
uygulamaları üzerine anket verisi toplanması, LRE projesi için
benimsenen metodoloji olmuştur.
Anket soruları, yukarıda tanımlanan AB ve CoE’nin temel dil
politikaları ve uygulamaları üzerine çalışılması ve önemli tavsiyelerin
buradan alınmasıyla derlenmiştir. Ancak, Avrupa’da dil politikaları
ve uygulamalarının çok karmaşık bir olgu olduğu göz önüne
alındığında, ilgili bütün değişkenleri tespit etmek, bunları
kullanmak ve ölçülebilir yapılara dönüştürmek mümkün değildir.
Anket sorularının yapılandırılması
Anket sorularının yapılandırılması bakımından, aşağıdaki
önkoşullar sorularının hazırlanması için göz önüne alındı:
■ her soru orantılanabilir veri sağlamalıdır;
■ orantılanabilir veri ölçülebilmeli, bildirilen politikaların
ve uygulamaların ayırt edilmesine yol açmalıdır;
■ evet/hayır-sorularından, verilecek cevaplar %100
puan getireceği için sakınılmalıdır;
■ sorular zaman içinde tekrar ölçüm için yeterince
sağlam olmalıdır.
En sık olarak, her bir soru için üç yanıt seçeneği vardır ve
araştırmacıların ülkelerindeki/bölgelerindeki yaygın politika
ve uygulamaları yönünden gerçeğe en yakın olan seçeneği
seçmeleri gerekmektedir. Her seçeneğe bir puan verilmiştir.
Her bir soru için en yüksek puan AB/CoE tavsiyelerine en
yakın hizadaki politika ve uygulamalara karşılık gelir.
Geçerlik
Geçerlik açısından bakıldığında tüm anket soruları düzeyinde
bizim hassassiyetimiz şunlardı:
İç geçerlik
■ LRE anketi kavramsal yapısı ve alanıyla yeterince kapsamlı
ve bundan dolayı hedeflerine uygun mu?
■ LRE anketi formüle edilişinde yeterince açık ve saydam mı?
■ LRE anketi anlaşılabilirlik ve idari iş yükü yönünden veri
toplamak için yeterince pratik bir araç mı?
dış geçerlik
■ LRE anketi, yol gösterici olarak kullanılan Avrupa kriterleri
ölçütleriyle bağlantısında yeterince sağlam mı?
Ülkeler-arası karşılaştırılabilirlik
■ LRE anketi, göz önüne alınan dört önemli dil çeşitliliğini:
ulusal, yabancı, bölgesel/azınlık ve göçmen dilleri,
yeterince temsil ediyor mu?
■ LRE anketi, ülkeler/bölgeler arasında eşit sorulara mı dayanıyor?
■ LRE anketi, ülkeler/bölgeler arasında eşit puanlama
yöntemine mi dayanıyor?
Anketin, şüphesiz kurulan bağlantılar ve paydaşlar tarafından
arıtılıp, geliştirilebilmesi mümkün olmakla birlikte, yukarıda
belirtilen ölçütleri karşılamayı hedeflediğine inanıyoruz. Anket,
şimdiden AB ve CoE’nun dil politikaları ve uygulamalarına yönelik
belgelerine karşı ülkelerin/bölgelerin kendilerini değerlendirmelerinin
desteklenmesi için iyi bir taslak gösterge seti oluşturmaktadır.
Aynı şekilde, Avrupa’nın gerek kamu gerekse makro-düzey
politikaları, ulusal ve bölgesel dil politikası yapıcıları için farkındalığın
artırılması ve çeşitli sektörlerdeki, dillerdeki, ülkelerdeki önemli
paydaşların özendirilmesi için bir genel çerçeve oluşturmaktadır.
tablo 5: Her şehirde kaynağından veri toplamak için alanlar ve hedefler
n dil alanı Her şehir (x3) için hedefler
5. İleri ve yükseköğretimde diller − Mesleki eğitim ve öğretim (VET) için dil koşuluyla en büyük kurum
− En büyük kamu ve genel üniversite
6. Medyada diller − Radyo ve televizyon programlarıyla sinemada dil koşulu, en büyük şehirde en çok satan gazete
− En büyük tren istasyonu ve kent büfesindeki basında dil koşulu
− Filmler için ulusal dil dışındaki dillerde alt yazı ya da dublaj kullanımı
− İşaret dili koşulu
7. Kamu hizmetlerinde ve
alanlarında diller
− Kurumsallaşmış dil stratejileri, kent merkezi düzeyinde iletişim olanakları ve yazılı bilgi olanakları
8. İş alanında diller − Küçük-/orta-ölçekli ve büyük çoklu-/uluslararası, ulusal ve bölgesel/yerel süpermarketler,
inşaat sektörleri, oteller ve bankalar
Aynı şekilde biz, taslak belirteçlerin kullanıcıların diğer ülkeler
veya bölgelerdeki kişilerle ilişki içerisinde kendi politikalarını
oluşturmalarına olanak sağlayacağına, dolayısıyla şeffaf bir
şekilde bilgi paylaşımını ve iyi uygulamaları tanımlamayı olanaklı
kılacağına inanıyoruz. Ek olarak, belirteçlerin spesifik bağlamda
yeni politika girişimlerine katkıda bulunacağını umuyoruz.
Belirtmek gerekir ki, taslak belirteçler çokdilli politikaların
derinlemesine incelemesine ya da micro düzeydeki uygulamaların
yürütülmesine yönelik bir araç değildir. Ancak araştırmanın
sonuçları, belirteçlerin makro düzeydeki perspektiflerinden
türetilmiş tamamlayıcı bakış açıları ve veriler sağlayabilecek
amaca uygun yeni örnek çalışmaları tetikleyebilir.
Tamamlayıcı yaklaşımlar
LRE’nin içerdiği alanların hepsi için aynı araştırma metodolojisi
uygulanamayacağı için dil alanları 1−8 (bkz. Tablo 3) için tamamlayıcı
bir yaklaşım benimsendi. LRE anketinin, resmi ulusal ya da bölgesel
politikaların ve belgelerin yer aldığı kısmı, resmi/belgelerden
derlenmiş veriye dayanmaktadır (dil alanları 1−4). Bu veri bizim
araştırma ortaklarımız tarafından toplanmış ve mümkün olan
yerlerde ilgili ulusal bakanlıklar ile çapraz-kontrolü yapılmıştır. Bu
verinin mevcut olmadığı yerlerde (ileri ve yükseköğretim, medya,
kamu hizmetleri ve alanları, ticaret), sonuçlar şahsi toplanan/
kaynağından toplanan veriye dayanmaktadır (dil alanları 5−8).
Kaynağından toplanan veriler her ülkeyi/bölgeyi temsil anlamı
taşımamaktadır ve genelleme yapmak için de yeterince geniş
kapsamlı değildir. Ancak bu veriler, AK belgelerinde az araştırılan
ve araştırmalara az dahil edilen alanlarda çokdillilik ve çoğuldillilik
üzerine politikaların ve uygulamaların ilk göstergeleri için bir
başlangıç noktası sağlamayı amaçlamaktadır. Benimsenen birleşik
metodoloji göz önüne alındığında, kaynağından toplanan verinin,
ne her dil alanına göre toplam puanları sunması ne de her ülkeye/
bölgeye göre toplam puanları ya da indeksi sağlaması amaçlanmıştır.
Şahsi toplanan/kaynağından toplanan veri tabanının genelleme
yapmak için kullanılamayacağı yukarıda belirtilmiş olmakla birlikte,
ileride yapılacak araştırmalar için değerli bir ülkeler-arası veri tabanı
oluşturduğu bir gerçektir. İnanıyoruz ki, dil alanları 1−4 için belgelere
dayalı veri analizi ile dil alanları 5−8 için kaynağından veri toplama/
analizinin kombinasyonu projedeki yenilikçi ve öncü unsurlardır.
Uygulama
LRE anketini tasarlamada ve uygulamada attığımız adımlar
ve veriyi toplayıp işleme süreci aşağıda özetlenmiştir:
■ 2010 — Başlangıç soruları ve çoklu yanıt seçenekleri için
puanlama önerileri Tilburg Üniversitesi, British Council ve
Brüksel’deki Göç Politikası Grubu arasındaki işbirliğinde
geliştirilmiştir. İş alanı başlangıç noktası olarak CILT tarafından
Londra’da ELAN anketi kullanılarak geliştirilmiş, daha sonra
son düzenlemeler Fransız araştırma ekibi tarafından yapılmıştır.
Kamu hizmetleri ve alanları için öneriler, Metropolitan Polis
Dilleri Ekibi ve diğer Londra kamu servis sağlayıcıları
tarafından verilmiştir.
■ LRE anketinin taslak versiyonu, 2011 yılının başlarında
Polonya, İspanya ve Katalonya bölgesindeki üç pilot çalışmada
ön-testten geçirildi. Pilot çalışmalar, LRE anketinin içerik ve
yapısal yönden geçerliliğini, gerek ülkeler içinde gerekse
ülkeler arasında dil politikaları ve uygulamalarındaki çeşitlilik
bağlamında test etmeyi amaçlamıştır.
■ Pilot sonuçlar temelinde LRE anketi, araştırmacılar için bir
alan kılavuzu ve puanlama uygulaması, LRE Yönlendirme
Grubu ve dış uzmanlar tarafından ayrıca uyarlandı ve daha
sonra incelendi.
■ Anketin farklı versiyonları Bosna Hersek, İspanya, İsviçre
ve UK için oluşturuldu (bkz. Tablo 4).
■ Araştırmacılara proje planını ve veri toplamanın nasıl
uygulanacağını ayrıntılı açıklayan bir alan kılavuzu gönderildi.
Ek olarak, her araştırma ekibiyle metodolojiyi tartışmak
için 2 günlük yüz-yüze toplantı, email yazışmaları ve telefon
konuşmaları gerçekleştirildi.
■ Ulusal ve bölgesel ekipler bütün sorulara yanıtlar aldıktan
sonra, bu veriler, yorumların tutarlılığından emin olmak
ve çifte kontrol sağlamak amacıyla akran uzmanlar tarafından
bağımsız olarak gözden geçirildi.
■ Daha sonra, akran değerlendirmesinden geçen tüm veriler
Tilburg Üniversitesi’ndeki LRE ekibi tarafından işlendi, analiz
edildi ve yorumlandı.
■ Uygulama sürecinde, bazı soruların farklı araştırmacılar
tarafından farklı yorumlandığı, bazılarının ise tam olarak
anlaşılmadığı görüldü. Bunların netleştirilmesi ve yanıtların
standartlaştırılması ve nihai yorumlarda uzlaşılması süreci
2012’nin başlarında tamamlandı. Bazı sorularda veri
toplanması mümkün olmadığı için bu soruların değerlendirmeye
alınmamasına karar verildi. Halk kütüphanelerinde ve
kitapçılarda yer alan ulusal dil dışındaki dillerde yazılmış
kitaplara yönelik sorular için veri toplanmasının bazı ülkelerde
olanaksız olduğu görüldü. Lisans ve lisansüstü çalışma
gerektiren dillere yönelik soruların belirsiz olduğu görüldü
ve değerlendirmeye alındı.
■ Her bir ülkeye/bölgeye ait sonuçlar, araştırmacılara geri
bildirim fırsatı sağlamak için geri gönderildi. Başlangıçta
sonuçlar tüm alan düzeyinde sunuldu, ancak daha sonra,
ülkelerin/bölgelerin politikalarını ve uygulamalarını daha
detaylı olarak elde etmek için bunların daha detaylı soru
seviyesinde sunulmasına karar verildi.
Sonuçlar
Bu kitapta sunulan sonuçlar, Avrupa’daki çokdillilik ve
çoğuldilliliğe yönelik politikalar ve uygulamalar üzerine ilk
geniş kapsamlı ülkeler-arası anket çalışması olup, toplamda
260 sorudan oluşan aracın akran uzmanlar tarafından iki kez
kontrol edilip değerlendirildiği raporlardan oluşmaktadır.
Soruların tamamında öngörüldüğü şekilde işlenip analiz edilecek
sonuçlar alınamamıştır. Bu durum örneğin medyadaki dillere
yönelik bazı sorularımızı kapsamaktadır.
Bu kitabın 3’üncü bölümünde sunulan ulusal ve bölgesel profiller,
sunulmuş olan uluslararası ve kısımlar-arası bakış açıları gibi
yukarıda tanımlanan sürecin sonucudur. Her bir ülke/bölge için
tanımlama, LRE anketinde sorulan sorularla bağlantılı olan metin
ve tablolar yönünden niteliksel ve niceliksel profile ve buna eşlik
eden her bir ülkedeki/bölgedeki araştırmacıların sonuçları
açıkladığı, bunları ülke bağlamı içinde değerlendirdikleri, önemli
bulguları öne çıkardıkları ve ilginç yeni girişimleri ve iyi uygulamayı
vurguladıkları yorumlara dayanmaktadır. Amacımız iki tür bilgi
arasında bağlamsal dengeyi ve etkileşimi sağlamak olmuştur.
Kaçınılmaz olarak, böyle bir araştırma içerisine bütün olası
değişkenleri dahil etmemiz mümkün değildir. Yine de, bazı
boşluklar olabilmekle birlikte birçok alanı kapsadığımıza ve
makro-düzey dil politikaları ve uygulamalara yönelik birçok
konuyu elde ettiğimize inanıyoruz. Unutulmamalıdır ki, seçilen
eğitim alanları içerisinde LRE anketinin odak noktası fiili olarak
öğrenci yönünden dil talepleri ya da fiili dil başarısı yönünden
dil yeterliliği üzerine değil, dil koşulları üzerinedir. Diğer iki hedef,
bu birinci etap veri toplamanın kapsamı dışındadır.
Bu yayının iki ek bölümü vardır. Birinci bölümde Dil Zengini
Avrupa araştırmasının anketi (Taslak A) sunulmaktadır ve LRE
websitesinden bakılabilir. Taslak B ise Taslak A’nın uyarlanmış
şeklidir ve Bosna Hersek ve İsviçre gibi birden fazla ulusal dile
sahip ülkelerde kullanılmıştır. İkinci ek bu kitapta kullanılan önemli
terimlerin ve tanımlarının sunulduğu bir Sözlükçedir. Her
üç bölümde de atıfta bulunulan diller her zaman başvuru
ve referans kaynağı olan Ethnologue: Languages of the World
websitesi vasıtasıyla dikkatle gözden geçirilmiştir.
