ÖN SÖZ
Oldukça geniş kapsamlı bir derlem çalışmasının sonunda ortaya çıkan bu kitabın verilerini toplamak için alanda sürdürülen çalışmalar, Türk İşaret Dili (TİD)’nin, Sağır toplumu tarafından Türkiye’nin her bölgesinde ve yaşamın her alanında (tiyatro, spor, hukuk vd.) kullanılan ulusal bir işaret dili olduğunu bir kez daha kanıtlamış bulunmaktadır. Dünyadaki diğer işaret dilleri gibi başka herhangi bir sözlü dilden türememiş doğal dil olan TİD, hem Türkçeden hem de diğer ülkelerde kullanılan işaret dillerinden farklı dilbilgisel kurallar içermesinin yanı sıra, sözlü dillerde var olan yerel ağız/lehçe farklılıklarını da içinde barındırmakta, ancak bu farklılıklar, dilbilgisel işleyişte değil sözcük düzeyinde kendini göstermektedir.
Türk İşaret Dili Dilbilgisi Kitabı alanda gerçekleştirilen veri toplama süreci ve konuların metinleştirilmesi dâhil olmak üzere 6 ay gibi çok kısa bir sürede ortaya konmuştur. Bu 6 aylık süreçte, pilot çalışma gerçekleştirilmiş, proje ekibine hem teknik hem de dilbilimsel eğitimler verilmiş, alan çalışmasının planlaması yapılmış, ardından Türkiye’nin dört bir köşesinde toplam 26 İl’e gidilerek her İl’den anadili Türk İşaret Dili olan ortalama 4 sağırdan yarı yapılandırılmış yöntemle ve Türk İşaret Dili kullanılarak (toplam 113 sağırdan) veri toplanmıştır. Derlem büyüklüğü yaklaşık 800.000 sözcük olup 6.240 dakikalık kayıttan oluşmaktadır. Bu süreçte toplanan verilerin 4’te 1’i ELAN yazılımı ile çözümlenmiş, çözümleme belli bir düzeye ulaştıktan sonra kitabın yazımı gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda bir işaret dili dilbilgisi projesinin ve kitabının ne Türkiye’de ne de başka bir ülkede gerçekleştirilmemiş olmasından yola çıkarak elinizdeki kitabın bir ilk olma özelliği taşıdığını da söyleyebiliriz.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmış ve 2015 yılı kamu yatırımı projesi kapsamında yürütülmekte olan bu projede, 4 danışman ve 3 araştırmacı editörden oluşan akademik ekip, işaret dil(ler)i üzerine pek çok bilimsel çalışması bulunan dilbilim uzmanlarıdır. Teknik ekip ve alan sorumluları da, daha önce dilbilgisi çalışma deneyimleri olan toplam 8 sağır bireyden oluşmaktadır. Türkiye’nin her bir yanında araştırmamıza katılan sağır toplum bireylerinin destekleri olmadan böyle bir çalışmayı gerçekleştirmemiz kesinlikle olanaksızdı. Her birine ayrı ayrı çok teşekkür ederiz.
PDF VERSİYONUNU AŞAĞIDAKİ BAĞLANTILAR ARACILIĞI İLE İNDİREBİLİRSİNİZ
Türk İşaret Dili Dilbilgisi Kitabı (pdf İndir)
Türk İşaret Dili Dilbilgisi Kitabı (pdf alternatif link)
TÜRK İŞARET DİLİ DİLBİLGİSİ KİTABI
Proje Sahibi: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
PROJE KOORDİNATÖRLERİ
Dai. Bşk. Elçin ER
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Eğitim Re-Habilitasyon ve Sosyal Hayata Katılım Dairesi Başkanlığı
Ody. Dr. İclal ŞAN
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Eğitim Re-Habilitasyon ve Sosyal Hayata Katılım Dairesi Başkanlığı
PROJE EKİBİ
YAZARLAR
Hasan DİKYUVA Ankara Üniversitesi
Bahtiyar MAKAROĞLU Ankara Üniversitesi
Engin ARIK İstanbul Medipol Üniversitesi
BİLİM ve DANIŞMA KURULU
Prof. Dr. Ulrike ZESHAN Lancashire Merkez Üniversitesi (UCLan), İngiltere
Prof. Dr. İclal ERGENÇ Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Sumru ÖZSOY Boğaziçi Üniversitesi
Doç. Dr. Selçuk İŞSEVER Ankara Üniversitesi
ISBN: 978-605-4628-84-1
©Tüm yayın hakları T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne aittir, ücretli satılamaz.
Basım Yeri:
İmpetus Medya Prodüksiyon Ltd. Şti.
Tel: (0.312) 448 27 38 - 68
Ankara, 2015
İçindekiler
BÖLÜM 1: GİRİŞ VE YÖNTEM
1.1 İşaret dilleri hakkında bilinmesi gerekenler
1.2 İşaret dilleri ile konuşma dilleri arasındaki bazı farklılıklar (dil modalitesi)
1.3 Niçin işaret dillerini araştıralım?
1.4 İşaret dilleri bilimsel çalışmaları tarihi
1.5 İşaret dilleri dilbilgisi kitapları
1.6 Türk İşaret Dili (TİD)
1.7 Türk İşaret Dili ve bölgesel farklılıklar
1.8 İşaret Dili Çalışmalarında Etik
1.8.1 Türk İşaret Dili Çalışmaları Etik Uygulamalar
1.9 Yöntem
1.9.1 Çalışma ekibi
1.9.2 Bilgilendirilmiş gönüllü olur (Onam)
formu ve dilsel bilgi formu
1.9.3 Saha çalışmaları ve katılımcılar
1.9.4 Katılımcılara ait demografik bilgiler
1.9.5 Veri toplama
1.9.5.1 Veri toplama materyalleri
1.9.6 Veri çözümleme
1.9.7 Ekipler arası veri paylaşımı
1.10 Bu kitabın özeti
BÖLÜM 2: TOPLUMDİLBİLİMSEL GÖRÜNÜ M
2.1 Türk İşaret Dili tarihi
2.2 “İşitme engellilik”, sağırlık ve Sağır toplumu
2.3 Sağır toplumunun dilsel profili
2.4 İkidillilik, çokdillilik ve dil etkileşimi
2.5 Dil etkileşimi açısından el abecesi
2.6 Ağızla söyleme ve dudak okuma
2.7 Özet
BÖLÜM 3: SESBİLGİSİ VE SESBİLİM (İŞARE TBİRİMBİLGİSİ VE
İŞARE TBİRİMBİLİM)
3.1. İşaretin iç yapısı
3.2 En küçük çiftler
3.2.1 Ele ait işaretler
3.2.1.1 El şekli
3.2.1.2 Yönelim
3.2.1.3 Hareket
3.2.1.4 Konum
3.2.2 El dışı işaretler
3.2.2.1 Baş ve vücut hareketleri
3.3 Eşzamanlılık ve ardışıklık
3.4 Seslem yapısı
3.4.1. Seslem ağırlığı
3.4.2. Seslem ve biçimbirim ayrımı
3.5 Ses olayları
3.6 Sesbilgisi açısından el abecesi
3.7 Özet
BÖLÜM 4. BİÇİMBİLİM: İŞARE T YAPILAN IŞI VE BiÇİMLENİŞİ
4.1 İşaret ve konuşma dillerinde biçimbilimsel görünümler
4.2. Biçimbirim
4.3. Türetimsel ve çekimsel biçimbilim
4.4. İşaret biçimleniş türleri
4.4.1 Sözcüksel uzanım
4.4.3 Yineleme
4.4.3.1 Türetimsel yineleme
4.4.3.2 Çekimsel yineleme
4.4.4 Birleşme (Bileşik)
4.4.4.1 Anlambilimsel yaklaşım
4.4.4.2 Sözdizimsel yaklaşım
4.4.4.3 Üst bileşikler
4.4.4.4 İşaret diline özgü görünümler
4.4.4.5 Bileşiklerde üretkenlik
4.4.4.6 Ses olayları
4.4.5 Sayı Birleşimi
4.4.6 Hareket biçimlenişi
4.4.7 Ödünçleme
4.5. İşaret biçimlenişi
4.5.1 Ad biçimlenişi
4.5.1.1 Konum
4.5.1.2 Sayı
4.5.1.3. Ebat ve şekil göstericisi
4.5.1.4 Sınıflandırıcılar
4.5.1.4 Pekiştirme
4.5.2 Eylem biçimlenişi
4.5.2.1. Uyum
4.5.2.2. Tarz
4.5.2.3. Zaman, görünüş, kiplik
4.5.2.4. İşteşlik
4.6. Sözcük sınıfları (ad-eylem ayrımı)
4.6.1. Hareket türü
4.6.2 Hareket sayısı
4.6.3. Hareket yönü
4.6.4. Hareket süresi
4.7. Adıllar
4.7.1. Kişi adılları
4.7.1.1. Tekil kişi adılları
4.7.1.2. Çoğul kişi adılları
4.7.2. İyelik adılı
4.7.3. İşteş adıllar
4.7.4. Dönüşlülük adılı
4.8. Özet
BÖLÜM 5: SÖZ DİZİM
5.1 Sözcük dizilişi
5.1.1 Geçişsiz eylemlerde sözcük dizilişi
5.1.2 Geçişli eylemlerde işaret dizimi
5.1.3 Çift geçişli eylemlerle sözcük dizlişi
5.2 Ad öbekleri
5.3 Tümce türleri
5.4 Olumlu ve basit tümceler
5.5 Olumsuzlama
5.5.1 Temel olumsuzluk: DEĞİL
5.5.2 Diğer olumsuzluklar
5.5.2.1 Varoluşsal olumsuzluk: YOK
5.5.2.2 Olumsuz görünüş
5.5.2.3 Olumsuz kiplik
5.6 Soru tümceleri
5.6.1 Evet-hayır soru tümceleri
5.6.2. Ne-soru tümceleri
5.7 Sıralı yapılar ve yan tümceler
5.7.1 Sıralı tümce & yan tümce
5.8 Özet
BÖLÜM 6: ANLAMBİLİM
6.1 Anlam ve gönderim
6.2 Gösterimsellik
6.2.1 Gösterimselliğin işlemlenmesi
6.3 TİD’deki işaretlerin ve Türkçe’deki sözcüklerin anlamları
6.4 Anlam türleri
6.4.1 Eşseslilik (Eşişaretlilik)
6.4.2 Çokanlamlılık
6.4.3 Eşanlamlılık
6.4.4 Zıtanlamlılık
6.5 Metafor
6.7 Sözcede anlam
6.8 Tümcede anlam
6.9 Söylem belirleyiciler
6.10 Deyimler
6.11 Özet
BÖLÜM 7: SONUÇ
KAVRAMLAR LİSTESİ
KAYNAKÇA
İlk İşaret Dili Kitabım - Çocuklar İçin İşaret Dili (PDF)
