Avrupa Dil Portfolyosu

 Doç. Dr. İsmail Hakkı MİRİCİ

 Ulusal Koordinatör

Ülkemiz, Avrupa’da ortak eğitim uygulamalarını öngören Socrates Projesine 24 Ocak 2000 tarihinde 253/2000/EC sayılı Avrupa Konseyi kararıyla katılmıştır. Bu nedenle, Avrupa ülkelerindeki yabancı dil öğretim uygulamaları ülkemizde de benimsenmiştir. Avrupa ülkelerinde yabancı dil öğretimi, Avrupa Konseyi Modern Diller Bölümünce belirlenen eğitim politikalarına göre yapılmaktadır. Avrupa’da ortak bir yabancı dil öğretim programı ve yabancı dil öğretiminde ortak bir standart, ortak ölçütler ve buna dayalı bir araç geliştirmeyi amaçlayan Avrupa Konseyi Modern Diller Bölümü, Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve Programı (The Common European Framework of Reference for Languages)’nı oluşturmuştur. Bugün tüm Avrupa ülkelerinde yabancı dil öğretimi bu çerçeve programa dayalı olarak gerçekleştirilmektedir.

Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve Programının Dayandığı Temel Prensipler

Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve Programı (ADÖÇ), yabancı dil öğretimi ve öğrenme düzeyleri için bir göstergeler tablosunu ve geçerliliği onaylanmış dil yeterliliği ölçütlerini içerir (Bkz.Ek1). ADÖÇ’ün temel amacı, yabancı dil öğretimini üç temel felsefeye dayandırmaktadır. Bunlar; Öğrenen Özerkliği, Kendini Değerlendirme ve Kültürel Çeşitlilik olarak sıralanabilir. Bu üç temel felsefeye dayalı olarak ayrıca, üç ana bölümden oluşan Avrupa Dil Portfolyosu (European Language Portfolio) geliştirilmiş, ADÖÇ’ün felsefesinin tüm ülkelerde aynı biçimde hayata geçirilmesi ve uygulamalara ortak bir standart getirilmesi somut biçimde sağlanmaya çalışılmıştır. Avrupa Dil Protfolyosu (ADP)'nun bölümleri ve ADÖÇ ile ilişkili olduğu eğitim felsefeleri aşağıdaki gibidir:

1-Dil Pasaportu

-konuştuğu diller ve düzeyi ile ilgili bazı kişisel bilgiler

(Kendini Değerlendirme),

- Avrupa Konseyi Modern Diller Bölümü’nce geliştirilmiş dil düzeyi göstergeleri

(Standart Değerlendirme) bulunur.

2-Yabancı Dil Özgeçmişi

- kendini farketme

(Kendini Değerlendirme/Öğrenmeyi Öğrenme/ Özerklik),

-“yapabilirim” ifadeleri

(Kendini Değerlendirme),

-kültürlerarası deneyimler

Kültürel Çeşitlilik)yer alır.

3-Dosya

- sertifika, diploma, proje örnekleri, makaleler gibi belgeler bulunur.

(Kendini Değerlendirme/Özerklik)

Avrupa Dil Portfolyosunun Dayandığı Temel Prensipler

ADP bir ders kitabı ya da bir kaynak kitap özelliği taşımamaktadır. Öğrenenin kendisine ait bir dosyası niteliği taşıyan bu portfolyo, bireylerin okul içinde ya da dışında yabancı dil öğrenimi süreci boyunca kendisinin hangi düzeyde ve hangi becerileri geliştirmesi gerektiğini kavrayabilmesini ve planlamadan değerlendirmeye kadar tüm yabancı dil öğretimi sürecine katılımını sağlayan bir araçtır. Bu da, Avrupa Konseyi’nin özellikle sağlamaya çalıştığı, yabancı dil öğretiminde “Kendini Değerlendirme” ve “Öğrenen Özerkliği” felsefelerini desteklemektedir.

ADP’deki ölçütler, ulaşılması planlanan bir amaçtır. Bu amaca ulaşmada, öğretmenin yapması gereken, sınıfta “Öğrenen Özerkliği” ve “Kendini Değerlendirme” uygulamalarını ön plana çıkararak ve “Kültürel Çeşitlilik” gerçeğini de göz önünde bulundurarak öğretme etkinliklerini gerçekleştirmektir. Öğretmenin bunu yapmasını sağlamak ve bir standart ölçüt oluşturmak için hazırlanan Dil Pasaportu, bireyin bildirimlerini temel alarak dolduracak bilgileri içermektedir. Böylece, bu pasaportta bireyin ne derece dil bildiği, hangi dil becerisinin Avrupa Konseyince belirlenen ölçütlere göre hangi düzeyde olduğu bireyin kendisi tarafından belirlenmektedir. O nedenle, bireylerin yabancı dil öğrenimi süreci başında kendisinin Avrupa Konseyince belirlenen ortak standartlarda hangi düzeyde ve hangi becerileri geliştirmesi gerektiğini kavrayabilmesi ve yabancı dil öğrenimleri ile ilgili böylesi bir beyanı doğru biçimde verebilmesi sağlanmaktadır. Böylece, programın, ders kitabının ve öğretmenin hedefleri, öğrencinin kendisinin de ulaşmayı amaçladığı hedefleri haline gelmektedir. Avrupa Konseyi bunu, “Modern Dillerde Öğrenen Özerkliği” olarak tanımlamaktadır. Modern Dillerde Öğrenen Özerkliği kavramını aşağıdaki tanımlarla açıklamak mümkündür:

     Özerklik: hangi dili öğreneceğine kendisinin karar vermesi ve yeni bir dili öğrenmeyi aktif ve bağımsız olarak gerçekleştirebilmesi,

     Sorumluluk alma: Öğrenenin kendisine ait bireysel çalışma plan ve programını dışarıdan yardım alarak ya da almadan geliştirip uygulayabilmesi,

     Kendini yönlendirme: Öğrenenin yeni bir dili hangi yolla öğrenebileceğini kendisinin belirleyebilmesi ve çeşitli öğrenme durumlarında kendi bireysel stilini geliştirebilmesi,

ADP, ADÖÇ’na dayalı bir değerlendirme sistemidir. Bu değerlendirme sistemi, Dinleme, Okuma, Üretimsel konuşma, Karşılıklı konuşma ve Yazma becerilerine dayalı, A1,A2 (Başlangıç Düzeyi), B1,B2 (Orta Düzey) ve C1,C2 (İleri Düzey) düzeyleri olarak belirlenmiştir.

Avrupa Dil Portfolyosu’nun işlevleri iki grupta toplanabilir;

1. Kayıt altına alma ve bildirim işlevi: ADP’ye sahip bir birey, portfoyonun Dil Biyografisi bölümünde kendi öğrenme stilini, dilsel ve kültürler arası deneyimlerini ve öğrendiği dilleri Avrupa Konseyince belirlenen ölçütlere göre hangi düzeyde kullandığını belirlemekte ve kayıt altına almaktadır. Zaman içerisinde de kendisinin yansıttığı bu bilgileri yeniden değerlendirerek portfolyosunu güncellemektedir. Böylece bu birey kendi ülkesinde herhangi bir başka okula ya da herhangi bir Avrupa ülkesine gitmek durumunda kaldığında yeni öğretmeni bireyin kendisi tarafından portfolyosunda beyan ettiği bilgileri göz önünde bulunduracak ve ona en yararlı öğrenme ortamını sağlamaya çalışacaktır. Standartlar ve kullanılan araç (Dil Portfolyosu) ortak standartları yansıttığı için bu durum öğretmene her hangi bir zorluk yaratmayacaktır. Bu yönüyle ADP hem bir kayıt aracı hem de bir bildirim aracı özelliği taşımaktadır.

2. Pedagojik işlevi: Bireyin yeni bir dili öğrenmeye başladığı andan itibaren sahip olacağı dil portfolyosu, onun yeni bir dili öğrenme sürecinde sürekli kendini değerlendirmesine, böylece de kendi öğrenme süreci ile ilgili "farkındalık" özelliğini taşımasına, süreç içerisinde durumunu yeniden değerlendirerek "kendini değerlendirme" alışkanlığını edinmesine, eksikliğini duyduğu becerilerini geliştirmek çin öğretmeni ya da çevresindeki insanlardan yardım isteyerek ve bunu da kendi yöntemlerine göre belirleyerek kendisine ait bir "özerklik" modelini oluşturmasına olanak sağlayacaktır. Bunlara sahip bir öğrencinin bulunduğu sınıf, tamamen "öğrenen merkezli" eğitim veren ve öğretmeninin sürekli "yansımacı" bir öğretme modeli uyguladığı bir sınıf olacaktır. Öğrenenler her zaman bir önceki öğrenme durumlarını değerlendirdikleri için ve kendi dil gelişimlerini ortak ölçütlerle takip etme olanağına sahip oldukları için "yapılandırmacı" bir öğrenme süreci yaşama olanağına sahip olacaklar ve öğretmenlerini "çoklu zeka" anlayışına uygun materyaller geliştirmek için birbirleriyle yardımlaşarak "işbirlikçi öğretim" modelini oluşturmaya yönelteceklerdir. Bu bakış açısıyla da Avrupa Dil Portfolyosunun gerçek anlamda bir pedagojik işlevinin olduğu söylenebilir.

Milli Eğitim Bakanlığı,15-18 ve 10-14 yaş grubu öğrenenler için Avrupa Konseyi Dil Politikaları Bölümüne 47.2003 ve 80.2006 onay numarası iki adet ADP geliştirilmiştir. Avrupa ülkelerinde halen uygulanmakta olan ADP’suna dayalı yabancı dil öğretiminin, ülkemizde de ilköğretim çağından itibaren başlatılması, çocuklarımızın gelecekteki eğitim etkinliklerinde Avrupalı yaşıtlarından geri kalmamasına olanak sağlayacaktır. Yani, Lizbon stratejisinde yer alan "her Avrupa vatandaşının 2010 yılına kadar en az iki yabancı dili konuşur ve anlar düzeyde öğrenmesi" koşulunu yerine getirmelerinde önemli bir katkı sağlayacaktır.

"Ağaç Yaşken Eğilir" atasözümüzden hareketle, Türk Milli Eğitim sisteminde Yabancı dil eğitiminin AB ülkelerindekine benzer hale getirilmesi için, özellikle ilköğretim kademelerinde ADP kullanımının amacına uygun biçimde yapılması gerekmektedir. Bunun için de portfolyo kullanımını gerektiren eğitim felsefelerinin iyi anlaşılması ve öğretim etkinliklerinin bu felsefelere dayalı olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir. ADP kullanımının temelinde yatan "Öğrenen Özerkliği", "Kültürel Çeşitlilik" ve "Öğrenenin Kendini Değerlendirmesi" kavramlarını, çocuklarımıza yabancı dil öğreten öğretmenlerimizin ve ders araç-gereçleri hazırlayanların göz önünde bulundurmaları gerekmektedir.

ADÖÇ’na dayalı geliştirilen ADP, basılı bir materyal olarak kalmak yerine, uygulamalara etkisi olan, çerçeve programın altında yatan eğitim felsefelerinin yaşama geçirilmesine olanak sağlayan işlevsel bir araç haline gelmelidir. Bireylere yabancı dil öğreten öğretmenler zaman zaman öğrencilerinin portfolyolarını öğrencileri ile birlikte inceleyerek onlara dönütler vermeli ve öğrencilerinin kendi dil öğrenme süreçlerine ilişkin değerlendirmeleri hakkında kendi bakış açısıyla yorum getirmeli ancak öğrencilerin kendileri hakkında yaptıkları değerlendirmelere müdahale etmemelidir. Öğretmenler, hazırladıkları ek materyalleri birbirleriyle paylaşarak öğrencilerin gereksinimlerine göre hazırlanan materyallerde çeşitlilik sağlanmalıdır.

Avrupa Dil Portfolyosunun Bölümleri ve Kullanımı

Öğrenenin kendi malı olan dil portfolyosu, kendisi tarafından saklanacak ve yaşı küçük olanlar gerektiğinde öğretmeninin ve velisini yardımı ile kullanacaktır. Öğrenciyle birlikte değerlendirme yaparken, öğretmen ve velilerin amacı kesinlikle öğrencinin kendi değerlendirmesini eleştirmek ya da kontrol etmek olmamalı, öğretmen ya da veli olarak kendi görüşlerini yansıtmak olmalıdır. Değerlendirme yapılması gereken bir farklılık söz konusu olursa, bunun sadece öğrencinin kendisi tarafından dikkate alınması doğru olacaktır.

Portfolyonun bölümleri ve her bir bölümde yapılması gerekenler aşağıdaki gibidir:

1. Dil Pasaportu

Bu belge, öğrenenin dil becerilerinin, sertifikalarının, diplomalarının ve değişik dillerde edinilmiş deneyimlerinin bir kaydıdır. Bu belgedeki dil becerileri, "Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve Programı"ndaki yeterlik düzeylerine göre tanımlanmaktadır. Bu ölçek Dil Pasaportu'nda "Kendini Değerlendirme Tablosu" olarak verilmiştir (Bkz.Ek1).

Dil Pasaportu, Kendini Değerlendirme Tablosu dışında ayrıca aşağıdaki bölümleri de içermektedir:

1. a. Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak ÇerçeveProgramı’nda belirtilen dil becerileri profili

Bu bölüme öğrenci, ortak ölçütlere göre (A1-C2) hangi dili hangi düzeyde kullandığını işaretleyecektir. Zaman içerisinde dil kullanımındaki ilerleme ya da gerilemelere göre bu işaretlemesini değiştirebilecektir. O nedenle işaretlemeler genelde kurşun kalemle yapılmalıdır.

Aşağıda basit bir tablo örnek olarak verilmiştir.

Dil Becerileri Profili

Yukarıdaki tablodan, bu tabloyu dolduran bireyin, İngilizce’yi Avrupa Konseyince belirlenen ölçütlerde, dinleme becerisinin A1, okuma becerisinin A2, karşılıklı konuşma becerisinin A1, üretimsel konuşma becerisinin A2 ve yazma becerisinin A1 düzeyinde olduğunu düşündüğünü ve işaretlemelerini de buna göre yaptığını anlıyoruz.

Unutulmamalıdır ki birey kendi beyanını hiç bir şekilde bir belge ile kanıtlamak zorunda değildir. Ancak, bir kuruma baş vurulursa ve bu kurum belirli bir düzeyde yabancı dil bilme şartı arıyorsa, bireyden bu işaretlemelerini standart bir uluslararası sınav kuruluşunun verdiği bir belge ile ispatlamasını isteyebilir. Bunun dışında, bireyin kendi değerlendirmesinin ispatı koşulu aranamaz. Bu tamamen bireyin kendi değerlendirmesini yansıtan bir öğrenme aracıdır.

b. Dil geçmişi ve kültürlerarası deneyimleri

Dil Pasaportundaki bu bölümde bireyin öğrendiği yabancı dilin anadil olarak konuşulduğu ya da konuşulmadığı ülke/ülkelerdeki kültürlerarası deneyimlerini işaretlemesi beklenmektedir.

c. Sertifika ve diploma kayıtları

Bu bölümde bireyin almış olduğu diploma ve sertifikaların bir kayıt tablosu yer almaktadır. ADP’nin Dosya bölümünde bulunan diploma ve sertifikalara ait bilgiler bu tabloda belirtilecektir.

Öğretmenler ve veliler Dil Pasaportu’ndaki bilgileri düzenli olarak güncellemesinde öğrenciye yardımcı olmalıdır. Gerekli açıklamalar Dil Portfolyosunun her bölümünün başında verilmektedir.

2. Yabancı Dil Özgeçmişi

Avrupa Dil Portfolyosu’nun bu bölümü, öğrenenin yabancı dil geçmişinin bir kaydıdır ve öğrenenin dil öğrenim hedeflerini belirlemesine, kendini ortak ölçütlere göre değerlendirerek dil yetkinliklerini ve yeni öğrendiği dildeki ilerlemesini kaydetmesine olanak sağlamaktadır.

Yabancı Dil Özgeçmişi dört bölümden oluşur.

a.      Dilöğrenim öyküsü

Bu bölümde birey, yabancı dilini öğrendiği okullar ve kurslara ilişkin bilgileri kaydeder. Doldurmalarla ilgili gerekli açıklamalar ilgili tabloların başlarında verilir.

b.      Dil öğrenim sürecini değerlendirme

Bu bölümde bireyin kendisinin nasıl bir öğrenen olduğunu fark etmesine yardımcı olarak öğrenmeyi öğrenmesine olanak sağlanmaktadır. Bu bölümde çocuklar için doğru olan öğrenme modellerini belirlenmesinde ve ilgili yerin işaretlenmesinde gerekirse öğretmen ve veli yardımcı olmalıdır.

Bireyin kendisi için bir öğrenme modeli belirlemesi, öğretme etkinliklerinde öğretmenin ona yardımcı olmasında da kolaylık sağlayacaktır.

c.      Dilve Kültürlerarası deneyimler

Bu bölümde çocuk yabancı dilini nasıl öğrendiğine ilişkin kayıt tutacak ve farklı kültürlerle ilgili deneyimlerini yansıtacaktır. Tabloların nasıl doldurulacağına ilişkin açıklamalar bu bölümün de ilgili yerlerinde verilmektedir.

d.      Kişisel dil başarıları

Bu bölümde birey, yabancı dilinde neleri ne düzeyde yapabildiğini belirleyerek yabancı dildeki yetkinliği açısından kendisini değerlendirecektir. Bireyin “yapabiliyorum” dedikleri edinimlerini temsil etmektedir. Henüz yapamadıkları ise hedefleri haline gelmektedir. Böylece programın hedefleri çocuğun da hedefleri olmaktadır. Bu bölümdeki bireye ait değerlendirmelerle öğretmen ve velilere ait değerlendirmeler farklılık gösterebilir. Birey bu değerlendirme farklılıklarını göz önünde bulundurarak çalışmalarını şekillendirecektir. Öğretmen ve veliler kesinlikle öğrencinin değerlendirmelerine müdahale etmemelidir.

3. Dosya

Bu bölümde birey, yabancı diline ilişkin sertifikalar, diplomalar, proje örnekleri,ödevler, mektuplar ya da günceler gibi belgeleri bulundurur. Dosyasına hangi belgeleri koyacağına ve nasıl güncelleştireceğine ilişkin kararlar yalnızca öğrenciye ait olmalıdır. Öğrenci, dosyası çok kalınlaştığında ya da yabancı dil gelişimine göre önemini yitirdiğini düşündüğü belgeleri yenileri ile değiştirebilir.

ADP kullanımına ilişkin uygulamalar ve örneklerin öğretmenler tarafından çok iyi bilinmesi ve konunun her boyutuyla çok iyi anlaşılması gerekmektedir. Aksi takdirde öğretmenler, ADP kullanımının çocuklar için bir angarya, kendileri içinse bir ek külfet olduğu görüşüne varabilirler. O nedenle, öğretmenlerimizin ADP kullanımı ile ilgili seminer, sempozyum ve konferanslara katılmaları, ADP kullanan diğer Avrupa ülkelerindeki meslektaşları ile etkili iletişim içerisinde olmaları, yaptıkları bu çalışmanın uzun vadede ülkemizdeki yabancı dil öğrenme sürecine sağlayacağı katkıyı iyi kestirmeleri ve emeklerinin boşa gitmeyeceğini, bir gün bu yaptıkları uygulamaların diğer kuşaklara da aktarılarak ülkemizde yabancı dil öğrenme ve öğretme sürecine yeni bir boyut kazandıracağını anlamalarına olanak sağlayacaktır. Belki de yıllardır ülkemizde yaşayan herkesin sorduğu "Biz neden yabancı dil öğrenemiyoruz ve öğretemiyoruz?" sorusunun gelecekte artık sorulmasına gerek kalmamasını sağlamada önemli bir katkılarının olacağını anlamaları, öğretmenlerimizi, velilerimizi ve öğrencilerimizi olumlu yönde güdüleyecek ve beklenen başarının yakalanmasına katkı sağlayacaktır.

O nedenle, öğretmenlerimizin bir akademisyen gibi alanlarıyla ilgili okumalarının, araştırmalar yapmalarının, deneyimlerini paylaşarak birbirlerinden güç ve destek almalarının, kabuklarını kırıp, kendilerinin doğrudan uluslararası iletişim yoluyla bilgiye ulaşmalarının sağlanması son derece doğru bir karar olacaktır. Bu nedenden dolayı, öğretmenlerimizin, özellikle yabancı dil öğretmenlerimizin bir yabancı dili iyi derecede bildiklerini ve kendilerini geliştirmelerinde en önemli rol oynayan bilgiye yabancı dilde de ulaşma becerisine kendilerinin sahip olduklarını hatırlamalarında yarar olduğu düşünülebilir.

Özetle, ülkemizde çok yeni bir kavram ve uygulama olan ADP kullanımının yaygınlaştırılması ve başarıya ulaşması öğretmenlerimizin önünü açan, onları kendilerini geliştirmeye güdüleyen ve yaptıkları işi önemseten ve mesleklerine duydukları saygının artmasına olanak sağlayan bir eğitim politikası olduğu söylenebilir.

Ek 1. YABANCI DİL YETERLİLİĞİ ÖLÇÜTLERİ

KAYNAKÇA

Council of Europe. 1998. "Learner autonomy in modern languages". Strasbourg: Editions of Council of Europe.

Council of Europe. 2001. "Common european framework of reference for languages". Cambridge UP: Cambridge.

Council of Europe. 2005. The European Language Portfolio: Introduction. Strasbourg, Council of Europe Modern Languages Division.  http://www.coe.int/T/DG4/Portfolio/?L=E&M=/main_pages/introduction.html

Council of Europe. 2007. European Language Portfolio: Procedures for validation. Strasbourg, Council of Europe Modern Languages Division.

 http://www.coe.int/T/DG4/Portfolio/?L=E&M=/main_pages/validation.html

European Commission. 1997. "Multilingual Comprehension in Europe". Proceedings of the Brussels Seminar, 10-11 Mart 1997.

Glover, P., I. H. Mirici, M. Aksu. 2005. "Preparing for the European Language Portfolio: Internet connections "Ocak 2005,6(1), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

Mirici, İ.Hakkı. 2006. "Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Ülkemizde Çocuklara Yabancı Dil Öğretimi: Yenilikler, Öneriler". İlköğretmen. Eylül 2006, Sayı 1, Ankara: Kök Yayıncılık ISSN 1307-1238

Mirici, İ. H. 2000. "European Language Portfolio: A tool for a common language education policy in Europe". Journal of Interdisciplinary Education, 6 (1): 161-166

Mirici, İ. H. 2007. "Training Multicultural and Plurilingual Children with an Identity of European Citizenship". Proceedings of the International Academic Conference Children’s Identity and Citizenship in Visegrad Context, Presov Üniversitesi, 29-32

Kaynak: http://adp.meb.gov.tr/nedir.php

Twitter